ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΖΩΑ ΕΝ ΚΥΠΡΩ

Οι παλαιοί κάτοικοι ήταν περισσότερο προληπτικοί παρά οι σημερινοί, και αυτό εφειλόταν κυρίως στο φόβο τους μπροστά στις άγνωστες και ισχυρές δυνάμεις της φύσης που ήταν εχθρικές για τη ζωή τους και που τους δημιούργησαν αναρίθμη­τα είδη προλήψεων για πρόσωπα και πράγματα, για φυσικά φαινόμενα, για τη ζωή και το θάνατο, για τα πουλιά και τα ζώα. Για να αποφύγουν τις βλαπτικές ενέργειες τους και τις κακές επιδράσεις τους, άρχισαν να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα για προστασία τους.
Στις 18 Δεκεμβρίου γιορτή του Αγίου Μόδεστου προστάτη των ζώων, παλιότερα στις εκκλησιές συνήθιζαν να κάμνουν δεήσεις για τα ζώα και ακολούθως ορισμένοι τους έκαναν ευχέλαιο, ενώ άλλοι τα ράντιζαν με αγιασμό και τα τάιζαν χωρίς να τα ζέγνουν ή να τα βαρηφορτώνουν. Οι χωρικοί τα προστάτευαν και τα πρόσεχαν γιατι χωρίς αυτά δεν λογείτο ευλογημένο ένα σπίτι. Φρόντιζαν πρώτα αυτά και ύστερα τους εαυτούς του, και σαν περιουσία κόστιζαν περισσότερο από τα χωράφια, γιατι η γη χωρίς αυτά δεν είχε αξία.

Ήταν φυσικό λοιπόν, η τόσο μεγάλη ενασχόληση του ανθρώπου με αυτά, να γεννήσει δοξασίες λατρευτικές και προλήψεις δεισιδαιμονικές.

Πίστευαν ότι πολλές φορές τα ζώα και τα πτηνά προμηνούν αλάθητα τον θάνατο κάποιου. Με διάφορα σημάδια όπως κλάμα του σκύλου με λεπτή και μακρόσυρτη λυπημένη και παραπονεμένη φωνή, ή αν μια όρνιθα κράξει σαν πετεινός πάνω από τρεις φορές, ή αν κάποιο πουλί την προηγούμενη νύχτα καθίσει σε δένδρο στην αυλή και  κράξει τρεις φορές με φωνή οξεία και διαπεραστική, όλα αυτά είναι σημάδια  που προμαντεύουν τον θάνατο κάποιου στο οικείο σπίτι.

Σήμερα πια τίποτα σχεδόν από τα παραπάνω δεν ισχύει. Ύστερα από την τεράστια πρόοδο της επιστήμης, οι νεότεροι άνθρωποι έχουν απελευθερωθεί σε μεγάλο βαθμό από αυτές και οι δεισιδαιμονικές τους φοβίες εκλείπουν σε μεγάλο βαθμό από τις σκέψεις τους.

Τα περισσότερα έθιμα έχουν ξεχαστεί, και αν κάποια διατηρούνται, αυτά τα βρίσκουμε γραμμένα σε κάποια βιβλία, ή σπανιότερα τα ακούμε από γεροντότερους ανθρώπους που και αυτοί τα έμαθαν από τους προγονούς τους.

Εντούτοις η τόσο μεγάλη ανάπτυξη του πολιτισμού, δεν μπόρεσε να αποσοβήσει τελείως αυτές τις προλήψεις, και πολλές φορές όταν κάτι παράδοξο συμβαίνει, οι νεότεροι άνθρωποι στρέφονται στις παλιές δοξασίες που είχαν αναπτύξει οι πρόγονοι τους.

Μερικές παλιές δοξασίες που αφορούν τα ζώα και τον άνθρωπο, παραθέτω πάρα κάτω:

Βούς

Στην αρχαία Ελλάδα ο ταύρος ήταν η ενσάρκωση και το σύμβολο της δημιουργίας καθώς και η δύναμη που εξουσίαζε την έρημη γη και έφερνε τις βροχές αλλά και την κακοκαιρία.

Η ζωή των ανθρώπων εξαρτιόταν από αυτόν, γιατί διαδραμάτιζε πρωτεύοντα ρόλο στις καθημερινές εργασίες όπως το όργωμα, αλλά και σε τελετές που τους συνόδευε από τη τη γέννηση έως τον θάνατό τους.

Στη διάρκεια της σποράς οι γεωργοί κρεμούσαν φυλαχτά στα βόδια για να τα προστατέψουν από τη βασκανία, ενώ στις μεγάλες γιορτές  τα τάιζαν με κουλούρια που ζήμωναν οι νυκοκυρές.

Άν τη νύχτα όμως ένα βόδι κογκά, έχουν να πουν ότι θα φάει τον αφέντη του, δηλαδή θα ζήσει περισσότερο από το αφεντικό του. Ότι δηλαδή διαισθάνεται το σύντομο θάνατο του αφέντη του.

Λόττα

Οι πρωτινοί χωρικοί σε όλα τα χωριά, ανάγιωνναν λόττες (γουρούνες), οι οποίες γεννούσαν δώδεκα γουρουνάκια και βάλε τη φορά, και από αυτές είχαν ένα εισόδημα υπολογίσιμο με το οποίο ενδυόταν ολόκληρη πολυάριθμη οικογένεια.

Σε ορισμένα χωριά της περιοχής της χαμηλής Πάφου, οι πρωτινοί έλεγαν στα μικρά μωρά τους ιστορίες για τη λόττα με τα κούνια και τα γουρουνούθκια της που έβγαινε από τη σπηλιά της τα μεσάνυχτα και με τα κούνια της να παίζουν, γύριζε στις αυλές των νυκοκυραίων και ρήμαζε τα περβόλια τους, και έτρωγε τα μωρά που δεν κοιμόντουσαν.

Φυσικά οι περισσότεροι ήταν σίγουροι ότι ήταν ιστορίες για να φοβηθούν τα μικρά παιδιά, όμως πολλοί θεωρούσαν τις λόττες ως σύμβολο του Σατανά ο οποίος μεταμορφώνεται σε τοιαύτες, και όσοι άνθρωποι είναι αλαφροΐσκιωτοι, έχουν τη δυνατότητα να τις βλέπουν με τα γουρουνούθκια τους να τους ακλουθούν και ξαφνικά να εξαφανίζονται.

Πρόβατα και αίγες

«Απ’ του διαβόλου το μαντρί μήτε κατσίκι μήτε αρνί» καθώς λέει η παροιμία, γι αυτό όταν κακοί γείτονες θέλουν να καταστρέψουν το κοπάδι ποιμένος τον οποίον φθονούν, κρυφά χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, τοποθετούν πηθκιάν (πετσιάν) λαγού κάτω από το σκαμνί που κάθεται και αρμέγει, οπότε τοιουτοτρόπως ένα ένα τα ζώα του ψοφούν. Αυτό συμβαίνει γιατι ο λαγός καθώς κοιμάται τη μέρα και βγαίνει τη νύχτα στο σκότος, θεωρείται ως ο διάβολος μεταμορφωμένος.

Όταν σε κοπάδι προβάτων πέσει επιδημία, για να τα προφυλάξουν σφάζουν ένα αρνί και κρεμμάζουν ψηλά την σπλήνα του σε ένα καννί κάτω από τον ήλιο, που ενώ σιγά ξεραινέται, το ίδιο σιγά διώχνει την αρρώστια.

Όταν οι βοσκοί υποψιαστούν ότι το κοπάδι μμαθκιάστηκε, τοποθετούν σε δοχείο με νερό προσφάι και τρίχες και με αυτό ραντίζουν τα πρόβατα. Έτσι πιστεύουν ότι διώχνουν το μάτι.

Άλλος τρόπος για να διωξουν τη βασκανία, σε άπαννη (καινούργια) κούπα με νερό ρίχνουν αναμμένα κάρβουνα και ραντίζουν τα πρόβατα λέγοντες «Εις το όνομα του πατρός και του Αγίου πνεύματος».

Όταν για πολλές μέρες κάποια αίγια ρέγχει συνεχώς, αυτό είναι σημάδι ότι θα ξυλιφτεί ολόκληρο το κοπάδι. Για να προλάβουν το κακό την σφάζουν και την θάβουν χωρίς να φάνε καθόλου από το κρέας της.

Όρνιθα

Οι πετεινοί διαφέρουν από τις όρνιθες στο φτέρωμα τους, στην μακριά ουρά τους, έχουν μεγάλο λειρί, έχουν λοφίο στο κεφάλι και δυνατότερη φωνή με την οποία κάθε ξημέρωμα κράζουν προαναγγέλλοντας την αυγή.

Οι όρνιθες δεν κράζουν λοιπόν, αλλά οι πετεινοί. Αν όμως αυτό συμβεί, θεωρείται κακός οιωνός και οι άνθρωποι πιστεύουν ότι θα έρθει μεγάλο κακό και θάνατος να τους βρει στο σπίτι τους. Για να τα αποτρέψουν, παίρνουν την όρνιθα στο κατώφλι του σπιτιού και της κόβουν το κεφάλι πέρα για πέρα με ένα χτύπημα ξιναριού. Εάν αυτό δεν επιτευχθεί από το πρώτο χτύπημα, τότε σίγουρα στο σπίτι κάποιος πολύ σύντομα θα πεθάνει. Με το αίμα της κοκκινίζουν το κατώφλι,  την δε όρνιθα την μαγειρεύουν προς βρώσιν, την κεφαλήν όμως την απορρίπτουν ώς μιαράν.

Τα παλαιότερα χρόνια μετά από κάποιο στεφάνωμα, πριν εισέλθει το αντρόγυνο στην οικία, εσυνηθίζετο ο γαμπρός να κόβει με ένα χτύπημα το κεφάλι μιας όρνιθας και να ραντίζει με αίμα το κατώφλι, εννοώντας ότι έτσι θα γίνει το βράδυ με τα λευκά σεντόνια από το παρθενικό αίμα της νύφης.

Κατά το θεμελίωμα ενός καινούριου σπιτιού, στο παρελθόν συνηθιζόταν η σφαγή ενός πετεινού, για να υπάρχει προκοπή.

Σκύλος

Παλιότερα που δεν υπήρχαν γιατροί με πολλές γνώσεις, οι οικείοι ενός ασθενούς πήγαιναν ένα σκύλο δίπλα του πιστεύοντας ότι με το γλείψιμο του τον βοηθούσε να φύγουν τα συμπτώματα της αρρώστιας και να γιάνουν οι πληγές του. Επίσης συνήθιζαν να δίνουν τροφή σε αδέσποτους σκύλους γιατι πίστευαν ότι έτσι οι θεοί μεριμνούσαν να είναι υγιείς και τυχεροί. Επίσης εάν ένας αδέσποτος σκύλος τους ακολουθούσε στο σπίτι τους, ήταν δείγμα ότι σύντομα κάτι τυχερό θα τους συνεβαινε.

Άλλοι πιστεύουν ότι αν σκύλος περάσει ανάμεσα από αντρόγυνο θα χωρίσουν, και για να μην συμβεί αυτό, θα πρέπει να φτύσουν αμέσως.
Πολύ παλιά πίστευαν ότι εάν ένας σκύλος αρχίσει να ουρλιάζει χωρίς λόγο, τότε κάτι κακό θα συμβεί, με πιθανότερο τον θάνατο κάποιου στο ίδιο σπίτι.

Όταν σκύλος λυσσιάσει δεν έχει σωτηρία όπως γνωριζουμε, γι αυτό οι πρωτινοί για να τον βοηθήσουν να ψοφήσει γρήγορα ώστε να μην βασανίζεται, κοσκίνιζαν αντίστροφα τρεις φορές με νερό άνωθεν της κεφαλής του, δηλαδή περιέστρεφαν αντίστροφα από αριστερά προς δεξιά ένα κόσκινο με νερό.

Γάτα
Τις μαύρες γάτες τις θεωρούν ως σημάδι κακής τύχης και τις έχουν συνδέσει με μάγισσες. Πιστεύουν πως όταν μία μαύρη γάτα διασχίζει το δρόμο κάποιου, θα έχει άσχημη τύχη, ή θα τον βρει κάποια καταστροφή ή ακόμα και θάνατος.

Ωστόσο σε κάποιους ισχύει το αντίθετο, δηλαδή οι μαύρες γάτες θεωρούνται πως φέρνουν τύχη.

Η γάτα αρέσκεται πολύ στην καθαριότητα, και δια της γλώσσης της αυτοκαθαρίζεται. Οι Κύπριοι αυτό το θεωρούν καλό οιωνό. Αν μετά τον καθαρισμό η γάτα στρέψει την κεφαλή και το βλέμμα της προς την σσώπορτα, αυτό θεωρείται οιωνός ότι συγγενής ξενιτεμένος θα επιστρέψει, αν δε το στρέψει προς την εξώπορτα, σημαίνει ότι συγγενής θα ξενιτευτεί. Για τη δεύτερη περίπτωση όταν φεύγει κάποιος που θέλετε να γυρίσει σύντομα, ρίξτε  πίσω του νερό.

Κυριάκος Ταπακούδης