ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ
Ο Ιανουάριος παλιά δεν ήταν ο πρώτος μήνας του έτους, αλλά ο τρίτος. Πρώτος ήταν ο Μάρτιος, ωστόσο αυτός όταν μια φορά ξεγέλασε τα αδέρφια του και ήπιε όλο το κρασί που ήταν για όλους, ο Γενάρης θύμωσε και καθώς γεροδεμένος περισσότερο, τον έκανε τουλούμι στο ξύλο και τον έβγαλε από την πρώτη θέση και την πήρε αυτός.
Κατά την νύκτα της παραμονής της πρώτης του μέρας, την νύκτα δηλαδή της 31 μαζεύονταν πολλοί συγγενείς σε φιλικήν οικίαν και καθήμενοι γύρω από τη φουκού κρατώντας στα χεριά κλαδιά ελιάς και κόβοντας ο καθένας φύλλα, τα εναποθέτουν αναστραμμένα επί των αναμμένων καρβούνων τραγουδώντας ή απαγγέλλωντας,
Άη Βασίλη βασιλιά πούσουν πέρα τσι ήρτες δά,
Τσι έφερες την πρωτοχρονιά, άκοψες κλωνίν βασιλιτσιάν,
Έκοψες κλωνίν ελαιάν τσι έσυρες το στη φωθκιάν,
Δείξε τσιαι φανέρωσε αν με αγαπά
Και αν το φύλλον της ελιάς μέσα στη φωτιά αφού θερμανθεί, αναπηδήσει και αναστραφεί με κρότον, θεωρείται ένδειξη ότι ο καλούμενος την ευχή, αγαπά τον ερωτώντα, αν αυτό δεν συμβεί, σημαίνει πως δεν τον αγαπά. Το είδος της μαντείας αυτής επαναλαμβάνεται τρεις φορές, για πλήρη επιβαιβέωση.
Σε ορισμένα μέρη τη βασιλόπιττα την τοποθετούν σε πιάτο με κόλλυβα και δίπλα ένα κλωνί βασιλικιάς, από το οποίο κόβουν τα φύλλα και τα ρίχνουν στη φωτιά αντί των φύλλων ελιάς, για να γνωρίσουν την μαντείαν της αγάπης. Το πρωί την πίττα την κόβουν και την μοιράζονται, ενώ τα κόλλυβα και τα φύλλα βασιλικιάς ή ελιάς που έμειναν, τα αναμιγνύουν στην τροφή των ζώων την οποίαν δίδουν στα βόδια για να ευλογηθούν από τον Άγιον Βασίλειο, καθώς τα κόλλυβα είναι σιτάρι που παράγεται ως αποτέλεσμα της εργασίας τών βοδιών.
Τις πρώτες πέντε ημέρες του Γενάρη, οι Καλικάντζαροι περιφέρονται ελεύθερα στες οικίες, και ένοχλούνι τούς ανθρώπους. Οι Καλικάντζαροι είναι δαίμονες κακοί και πονηροί, άσχημοι και κατάμαυροι, με μακριά γαντζωτά νύχια, μακριά αχτένιστα μαλιά, τα πόδια τους είναι τραγίσια και χωλαίνουν στο περπάτημα, ενώ ο απλός λαός τους θεωρεί ότι κυκλοφορούν χωρίς ενδυμασία, τελείως γυμνοί.
Το όνομα των καλικάντζαρων, από τους Κυπρίους φέρεται και με άλλες ονομασίες, όπως σκαλαπούνταροι και πλανήταροι, δηλαδή ότι παρασέρνουν και αποστρατούν τους ανθρώπους από την ευθεία οδό.
Την Πέμπτην ήμέραν που εορτάζουν τα Κάλαντα, κάθε οικογένεια θεωρεί καθήκον της να κάμει ξεροτήανα και να ρίξει λίγα στο δώμα του σπιτιού μαζί με κομμάτια λουκάνικο και λίγες κόρτες (φέτες) ψωμιού, για να «φάσιν τζιαι νά φύουσιν».
Αν οι νοικοκυρά ξεχάσει να τα ρίξει στο δώμα, τότε οι άλλοι της οικογένειας, της το υπενθυμίζουν με τους στίχους,
Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον,
κομμάτιν ξεροτήανον
νά φάσιν τζιαι να φύουσιν,
ή
Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον,
μασιαίριν μαυρομάνικον,
να φάει ο Καλικάντζαρος,
να πάει στη δουλειάν του
Οι νοικοκυραίοι πίστευαν ότι αν δεν τηρούσαν το έθιμο, ο αρχικαλικάντζαρος κατέβαζε το τραγοπόδαρο του από την τσιμινιά και έριχνε το τηγάνι από την νηστιά.
Επίσης ο λαός πίστευε ότι οι Καλικάντζαροι έφευγαν δια παντός, την έκτην ημέραν του μηνός, των Θεοφανείων, διά τής καταδύσεως τού Σταυρού οπότε «αγιάζεται πάσα των υδάτων ή φύσις».
Το πρωί της πρώτης ημέρας, μετά την θείον λειτουργία κόβουν την βασιλόπιττα όπου στο περιεχόμενο της έχει τοποθετηθεί μικρό αργυρό νόμισμα, το οποίον φυλάττει και δεν το ξοδεύει όποιος το βρει, διότι θεωρείται ότι θα του φέρει ευτυχία καθ' ολον το έτος.
Την ημεραν αυτης της εορτης, οι μεγαλυτεροι δινουν φιλοδωριματα στα παιδια, την λεγομενη πλουμιστιρα. Σε πολλά χωριά επίσης αυτήν την ημέρα αν και είναι αργία, συνηθίζουν να δουλεύουν, διότι πιστεύουν έτσι θα έχουν όρεξη να δουλεύουν και τις άλλες ακολουθούμενες μέρες του χρόνου. Άλλοι επίσης αποφεύγουν την πληρωμή χρεών ή να δανείσουν σε άλλους χρήματα, άλλοι ακόμα προσπαθούν να έχουν καλά συναισθήματα και αγάπη στην καρδιά, διότι πιστεύουν ότι αν πράξει κάποιος είτε καλόν, είτε κακόν, το ίδιον θα πράττει κάθε όλον το υπόλοιπον έτος.
Την ημέραν αυτής της εορτής ακόμα, ομάδες ανθρώπων και χορωδιών με μουσικά όργανα, περιφέρονται από γειτονιά σε γειτονιά ψάλλοντας τον Άη Βασίλη, «Άης Βασίλης έρκεται απο τηγ Καισσαρίαν…
Κατά την ημέρα των Καλάντων επίσης τα παιδιά γυρνούν τα σπίτια τραγουδώντας τα Κάλαντα, ενώ οι νοικοκυραίοι τους δίνουν πλουμιστίρα.
Την ημέρα των Φώτων δίδεται πλουμιστίρα και στους μεγάλους, ήτοι τους έφηβους νέους ή νέες, αφού πρώτα πουν στους γονείς, παππούδες, η θειους και θείες «Καλή μέρα τσιαι τα φώτα τσιαι την πλουμιστίρα πρώτα, η δε παροιμία λέγει, «Τ Άη Βασιλείου πλουμίζουν τούς πελλούς, τα Φώτα τούς μεγάλους»
Για τον μήνα Γεννάρη πιστεύουν ότι το φεγγάρι φέγγει λαμπρότερα και ζωηρότερα, «Του Γεννάρη το φεγγάρι σαν την ημέραν λάμπει», λέγει η παροιμία, ενώ μια άλλη παροιμία λέγει, «του Γεννάρη το φεγγάριν γεννά ώραν» θέλοντας να πει ότι από τον μήναν αυτόν, η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει. Επίσης το κυνήγι αυτόν τον μήνα είναι άφθονον, και οι πέρδικες παχουλές, « τα περτίτσια του Γεννάρη, μιαν οκκάν με το καντάριν» όπως λέγει η παροιμία.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
Έναν καιρό ήταν μια γριά τσοπάνισσα που είχε απηυδήσει από το κρύο και την παγωνιά
του χειμώνα, από τις λάσπες και τις ασταμάτητες βροχές, και μόλις είδε πως επιτέλους ο Μάρτης ο γδάρτης διένυε την τελευταια του μέρα και έδινε τη θέση του στον καλό Απρίλη, βλέποντας πως δεν είχε πλέον τίποτα να τον φοβηθεί από τη βαρυχειμωνιά, του φώναξε περιπαιχτικά,
-ούστ Μάρτη μου, τα ξεχείμασα τα πρόβατα μου.
Ο Μάρτης λοιπόν, προσβλήθηκε και θίχτηκε βαρύτατα, και οργισμένος με την
Ο Μάρτης λοιπόν, προσβλήθηκε και θίχτηκε βαρύτατα, και οργισμένος με την
περιφρονητική της κουβέντα, δανείστηκε μια μέρα από τον αδελφό του το Φεβρουάριο κι έριξε τόσο χιόνι κι έκανε τόση παγωνιά που η γριά, αν και κρύφτηκε κάτω από το καζάνι της για να μην ξεπαγιάσει, εντούτοις μαζί με το κοπάδι της πάγωσαν και έγιναν πέτρες.
Κι έτσι, μας απέμεινε ο Φλεβάρης κουτσός, με μια μέρα λιγότερη...
Κατά την πρώτην ημέραν εορτή του Αγίου Τρύφωνος, γίνεται Αγιασμός στις εκκλησίες με
τον οποίο ραντίζουν τους αμπελώνες για να μην προσβάλλονται τα κλήματα από το σηριβιδιν, ή όσα έχουν είδη προσβληθεί, να το αποβάλλουν.
Το όνομα Φλεβάρης προέρχεται από τη λέξη «φλεβύζω», επειδη τα υπόγεια νερά από τη
γη αναβλύζουν στη διάρκειά του από τις πολλές βροχές. Είναι ο μήνας με τις πολλές βροχές και με τις ανθισμένες αμυγδαλιές, είναι και ο προπομπός της άνοιξης.
Όμως θεωρείται και ως μήνας του χειμώνα και του καλοκαιριού, εξ ού και η παροιμία «Ο
Φεβράρης φεβραρίζει τσιαι καλοτσιαιρκές μυρίζει».
Όταν η δεύτερη μέρα του μηνός είναι ηλιόλουστη, αυτό θα σημαίνει ότι ο υπόλοιπος
χειμώνας που ακολουθεί θα είναι δριμύς μέχρι το τέλος Μαρτίου. Αν δε, αυτή η μέρα είναι βροχερή, έχουν να πουν ότι εκείνη την ημέρα τελειώνει ο χειμώνας, και ο υπόλοιπος που θα ακολουθήσει, θα είναι ήπιος.
Θεωρείται μήνας μέθυσος και οι γείτονες του Ιανουάριος και Μάρτιος εν καιρώ μέθης του
όταν ήταν αναίσθητος από το ποτό, του έκλεψαν από μίαν ημέρα, και έκτοτε έμεινε κολοβός και γι αυτό ο λαός τον αποκαλεί κουτσοφέβραρο, ή κουτσό, ή κούτσουλλο.
Μαζί με τον Φευράρη έρχονται και οι οργιαστικές τελετουργίες της Αποκριάς. Με κύριο
χαρακτηριστικό τις μεταμφιέσεις, τα καρναβάλια και τα γλέντια, οι γιορτές αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα με έξοδο στην ύπαιθρο για πέταγμα του χαρταετού και φαγοπότι με σαρακοστιανά φαγώσιμα.
Το Σάββατο όμως της εβδομάδας της Τσικνοπέμπτης, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα
της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων.
Στα Ψυχοσάββατα οι ψυχές κάθονται επάνω στα δέντρα και τα βλαστάρια του αμπελιού,
γι’ αυτό δεν μουττο κόβουν ως τότε βλαστάρια, μήπως πέσουν οι ψυχές που είναι καθισμένες επάνω σε αυτά και κλάψουν. Αυτό το κάθισμα των ψυχών πάνω στα δέντρα έχει ρίζες προχριστιανικές, και είναι δοξασίες πανάρχαιες και οικουμενικές, αποκαλούν μάλιστα το θρόισμα των φύλλων ψυχοθρόισμα και μουρμούρισμα των ψυχών.
Οι συνάξεις και τα έθιμα των Αποκριών καθώς και η γιορτή της Καθαράς Δευτέρας δίνουν την ευκαιρία να αναζωογονηθούν και να ενισχυθούν οι οικογενειακοί και οι συγγενικοί δεσμοί, να εκφραστεί ο σεβασμός των νεοτέρων προς τους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα των νυφάδων προς τα πεθερικά και να σμίξουν απομακρυσμένοι συγγενείς.
Οι συνάξεις και τα έθιμα των Αποκριών καθώς και η γιορτή της Καθαράς Δευτέρας δίνουν την ευκαιρία να αναζωογονηθούν και να ενισχυθούν οι οικογενειακοί και οι συγγενικοί δεσμοί, να εκφραστεί ο σεβασμός των νεοτέρων προς τους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα των νυφάδων προς τα πεθερικά και να σμίξουν απομακρυσμένοι συγγενείς.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΜΑΡΤΙΟΥ
Ο χρόνος ο πατέρας των μηνών, τους διόρισε ποια εποχή θα αντιπροσώπευε ο καθένας ανάλογα με τα προσόντα του, και τους παράγγειλε να έχουν συνεννόηση ώστε οι εποχές να διαδέχονται η μια την άλλη ομαλά. Στην αρχή έβαλε πρώτο μήνα τον Μάρτη. Μια φορά όμως ο Μάρτης ξεγέλασε τα αδέρφια του και ήπιε όλο το κρασί που ήταν για όλους, και μέθυσε. Άρχισε μια να γελά και μια να θυμώνει, οπότε μέσα στη βαρυχειμωνιά ο καιρός έγινε άστατος, μια καλοκαίρευε και μια χειμώνιαζε.
Τότε ο χρόνος ανέθεσε στον τρίτο μήνα τον Γενάρη να τον βγάλει από τη θέση του.
Καθώς λοιπόν ο Γενάρης μεγαλόσωμος και γεροδεμένος, τον έκανε του αλατιού στο ξύλο, και πήρε τη θέση του αυτός και έβαλε τον Μάρτη στην τρίτη θέση. Από τότες οι μέρες του Μαρτίου είναι άστατες καθώς από το πολύ κρασί έμεινε μεθυσμένος και μια γελά και μια θυμώνει.
Ο Μήνας Μάρτιος θεωρείται σπουδαίος για τη γεωργία, διότι οι σποραδικές του βροχές συντελούν στην αύξηση των σπαρτών και στην ανάπτυξη των φρούτων.
Τα πρωινά του μηνός είναι πολύ παγερά, ενώ με την ανατολή σιγά σιγά ο καιρός θερμαίνεται και η ημέρα γίνεται πολύ ζεστή.
Οι πρωινές ώρες θεωρούνται τόσο παγερές, εξ ού η παροιμία «Το πορνόν του Μάρτη, ο γάρος εχτάρτην, το μεσομέριν επετάχτην», εξηγώντας ότι από το πολύ κρύο τις πρωινές του Μάρτη ψοφά και γάιδαρος ακόμα, ενώ έως το μεσημέρι τον πετάσσουν μακριά, διότι εβρώμισε από την πολλή ζέστη.
Το μήνα Μάρτιο εξ ού και το όνομα τους Μαρτούδκια, γενιούνται τα μικρά χνουδωτά σκουληκάκια που ζουν όσο διαρκεί ο μήνας. Από αυτά τα Μαρτούδκια γεννήθηκε και διαδόθηκε το αρχαίο έθιμο, η τοποθέτηση ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα ο λεγόμενος Μάρτης, στο χέρι των μικρών παιδιών και στις κοπέλες για να μην μαυρίσουν από τον ήλιο. Τα μωρά κάτω του ενός χρόνου, τα ονομάζουν πρωτομαρτούδκια, και τους βάζουν εφταπλά βραχιόλια από νήμα, διότι έτσι πιστεύουν ότι θα βγουν σιταράτα και όχι μελαχρινά.
Στο μήνα Μάρτη επίσης, συμπεριλαμβάνεται το εθιμο όπου κατά την εορτή των αγίων Θεοδόρων, κάτω από το προσκέφαλό τους οι κοπέλες βάζουν κόλλυβα για να τους φανερωθεί ο νέος που θα πάρουν για άντρα τους.
Ο Μάρτης μια γελά και μια κλαίει, δηλαδή μια Χειμωνιάζει και μια Καλοκαιριάζει.
Σύμφωνα με την παράδοση ο μήνας αυτός έχει δυο γυναίκες, την μια πολύ όμορφη και φτωχή, την άλλη πολύ άσκημη και πλούσια. Ο Μάρτης κοιμάται στη μέση τους και όταν γυρίζει στη μεριά της άσκημης κατσουφιάζει, μαυρίζει και σκοτιδιάζει όλος ο ουρανός με αποτέλεσμα να βρέχει, όταν γυρίζει προς την όμορφη γελάει, χαίρεται και λάμπει όλος ο ουρανός με τον ήλιο να στέλλει τις αχτίδες του στη γη. Αλλά τις περισσότερες φορές γυρίζει από την άσχημη γιατί αυτή είναι πλούσια και τρέφει και τη φτωχή και όμορφη.
Τον Μάρτη ξεκινάει η Άνοιξη και θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι’ αυτό ονομάζεται και Φυτευτής. Στις 25 του μήνα την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, γιορτάζεται η επέτειος της έναρξής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, και είναι ημέρα επίσημη αργία για τους Έλληνες
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Ο Απρίλης, το τέταρτο εγγόνι του Χρόνου, από την πρώτη μέρα που ήρθε στον κόσμο είχε ένα μεγάλο ελάττωμα, έλεγε ψέματα διαρκώς. Με τα ψέματα του ανακάτωνε και αναστάτωνε τα πάντα. Έγινε τέτοιο κακό στη Φύση, που ήρθε ο γέρο Χρόνος να βάλει κάποια τάξη.
Τον Απρίλη όμως τον αγαπούσε, αλλά το σωστό ήταν να σκεφτεί κάποια τιμωρία, μικρή βέβαια, γιατί μικρός ήταν κι ο Απρίλης, και σίγουρα με τα ψέματα ήθελε μονάχα να παίξει. Σκέφτηκε λοιπόν, σκέφτηκε κι ύστερα είπε:
- Η τιμωρία του Απρίλη θα είναι να του πουλάμε εμείς ψέματα στα γενέθλιά του αντί να του δίνουμε δώρα. Από δω κι εμπρός τη μέρα που γεννήθηκε θα τη λέμε Πρωταπριλιά και θα επιτρέπω σε όλους σας να του λέτε όσα ψέματα θέλετε!..."
Είναι λοιπόν η πρώτη του Απρίλη ή Πρωταπριλιά σημαδεμένη ως μέρα με τα ψέματά της. Όταν οι ψαράδες τον Απρίλη που άνοιγε και ημέρευε ο καιρός έβγαιναν για ψάρεμα, όσες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, κατέφευγαν σε ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια που τους ξέφευγαν γιατι ήταν ψάρια θεριά.
Με το ξημέρωμα της πρώτης μέρας του Απρίλη οι άνθρωποι είχαν το πρωταπριλιάτικο ψέμα ως πρώτο έθιμο και γούρι, προσπαθώντας να ξεγελάσουν κάποιον άλλο. Με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα επίσης, είχαν την εντύπωση ότι ξεγελούσαν τους δαίμονες παραπλανώντας τους να πάνε αλλού, μακριά από τις περιουσίες τους.
Στην ύπαιθρο συνηθίζεται το περιπαίξιμον το λεγόμενον «τον βούριστρον τζιαι τόν λαχτοπάτην». Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία στέλνουν άλλους νεότερους που είναι άπειροι και άσκεφτοι και δεν γνωρίζουν την σημασία των λέξεων, σε κάποιον ομοχώριο τους για να τον παρακαλέσουν να τους δώσει «τον βούριστρον τζιαι τον λαχτοπάτην» ως απεσταλμένοι από άλλον για να του τον μεταφέρουν. Συνήθως οι μεγαλύτεροι εξηγούν στους άμυαλους νέους που μετέφεραν το μήνυμα, ότι οι λέξεις σημαίνουν να τους βουρούν και να τους δέρνουν, αλλά αν και αυτοί είναι άμυαλοι, κακότροποι και μοχθηροί, τότε τους δέρνουν, τους πασπαλιάζουν και τους λαχτοπατούν.
Ως περιπαικτικό τσιατιστό για τον μήναν Απρίλλη στην ύπαιθρο παλαιότερα που δεν ήξεραν πολλά γράμματα, αν κοπέλα νεονυμφευμένη εγεννούσεν πρόωρα και ο άντρας εξέφραζε την απορία του πως συνέβη να γεννήσει αφού ακόμη δεν παρήλθαν εννέα μήνες από του γάμου τους, αυτή παραπλανώντας τον, του λογάριαζε τους μήνες εξηγώντας του ότι,
«Απρίλης γρύλλης τέσσερις, Μάης τσιαι πρωτογιούνης έξη
Ο μήνας που σ αρμάστηκα τσι ο μήνας που με πήρες οχτώ
τσι ο μήνας που εστεφανωθήκαμεν ενιά
Ο Απρίλλης είναι ο τέταρτος μήνας του έτους και περιλαμβάνει 30 ημέρες. Είναι από τους ωραιότερους μήνες διότι ανθίζουν τα λουλούδια, ωριμάζουν τα σπαρτά και φυτεύονται οι αγροί, εξ ού η παροιμία,
«Ο Μάρτης με τα λούλουδα τζι' Απρίλης με τα ρόδα»
Την 1η Απριλίου, γιορτάζουμε την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων το 1955 για την ανεξαρτησία της Κύπρου από τους Άγγλους αποικιοκράτες.
Συνήθως ο Απρίλιος είναι ο μήνας του Πάσχα, αφού αυτό πάντα γιορτάζεται μεταξύ των ημερομηνιών 4 Απριλίου έως 8 Μαΐου. Ένεκα αυτής της εορτής, ο Ελληνικός λαός αποκαλεί τον μήνα με το όνομα Λαμπριάτης.
Ο μήνας Απρίλης καλείται και Γρύλλης από τη λέξη γρυλλώνω, δηλαδή ανοίγω υπερμέτρως τα μάτια για να παρακολουθώ καλύτερα, εννοώντας ότι οι γεωργοί πρέπει να έχουν τα μάτια τους ανοιχτά στα σπαρτά τους τα οποία κατ αυτόν τον μήναν ωριμάζουν, ώστε να μην τους τα κλέψουν ώσπου να τα θερίσουν, εξ ού η παροιμία,
«Απρίλλην γρύλληννε τσιαι θώριννε, τον Μάην κατάκοφκε»
Στις 23 Απριλίου ή την επόμενη μέρα εάν αυτή συμπέσει με το Πάσχα, η εκκλησία γιορτάζει τον Άγιο Γεώργιο τον Δρακοκτόνο. Ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται προστάτης του Στρατού Ξηράς, Άγιος των προσκόπων και παλαιότερα των σταυροφόρων. Τον μήνα Απρίλιο δοξολογείται ο Άγιος που σκότωσε τον Δράκοντα που φυλούσε το νερό μιας πηγής κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο το θύμα του δράκοντα. Ολόκληροι στρατοί είχαν πολεμήσει με αυτό το τέρας, χωρίς αποτέλεσμα. Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της βασιλοπούλας, την οποία έσωσε ο Άγιος Γεώργιος σκοτώνοντας το δράκο.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΜΑΪΟΥ
Την πρωτη του Μάη εορταζεται η πρωτομαγιά σαν η μέρα των λουλουδιών και της Άνοιξης, ημέραν κατά την οποίαν κρεμμάζουν άνθινα στεφάνια στα ανώφλια των θυρών.
Ο Μάιος είναι ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης και είναι ο μήνας της χαράς και της βλάστησης, όπου οι καρποι στα δεντρα αρχιζουν να δενονται και να σχηματιζονται. Ονομάζεται μήνας των ανθέων, και όλη η φύση ευωδιάζει από τα αρώματα των λουλουδιών: «Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα τσιαι τα πολλά τα ρόδα».
Κατά την τρίτην του μήνα εορτάζει η Αγία Μαύρη, ημέραν κατα την οποίαν παλαιότερα στην ύπαιθρο οι χωρικοί συνήθιζαν το έθιμο να εκδράμουν στην εξοχή όπου υπήρχαν μάντρες αιγοπροβάτων, και εκεί οι βοσκοί τους πρόσφερναν δωρεάν γάλα, που το έπιναν για να αποφύγουν το μαύρισμα από τον ήλιο του επερχόμενου καλοκαιριού.
Η ζέστη του Μαΐου είναι πολύ μεγάλη με συνέπεια η χλόη να μαραίνεται, να ξεραίνεται, και τα σπαρτά το ίδιο. Τα ρυάκια στερεύουν, οι λίμνες στεγνώνουν, ενώ τα λιμνάζοντα νερά απορροφώνται από τη γη και εξατμίζονται από τον ήλιο. Είναι τόσο μεγάλη η ζέστη αυτού του μήνα, που για αντιπαραβολή όταν ένας θέλει να καταραστεί έτερον, του λέγει: «Νάσιης την κατάραν μου τσιαι τον Μάην να ριάς». Η φράση εννοεί κατά το μήνα Μάιο που είναι πολύ θερμός και όλοι θερμαίνονται, ο δεχόμενος την κατάρα, να έχει σύγκρυα και να ριά.
Τα δειλινά του μήνα καλούνται ηλιοκάματα, διότι οι αχτίνες του ήλιου που βουτά, είναι πολύ καφτερές. Αυτή η δυνατή καύση από τις ακτίνες του ήλιου παραλληλίζεται με την φωτιά που καίει τις καρδιές των ερωτευμένων, γι αυτό λογαριάζεται και ως μήνας των ερώτων, γι αυτό αν μια νέα αισθάνεται εγκαταλελειμμένη από τον αγαπημένο της, εύχεται: «Μάη τσιαι μάεψε τον νέον που μ αγάπαν».
Τον Μάιο δεν τελούνται γάμοι γιατι πιστεύεται ότι δεν στεριώνουν ούτε ευδοκιμούν. Με αυτόν τον τρόπον αποφεύγεται η σύγκριση και ο παραλληλισμός του ανθρώπινου ζευγαρώματος, καθώς κατά αυτόν τον μήνα γίνεται το ζευγάρωμα των κτηνών τα οποία γίνονται πολύ επικίνδυνα και επιθετικά κατά των ανθρώπων, ένεκα των σεξουαλικών τους ορμονών.
Με δοξασίες και μάγια θέλει η παράδοση να συνδέει το μήνα. Πολλοί πιστεύουν πως είναι ο μήνας που πιάνουν τα μάγια από τις μάγισσες. Παλιά λογαριαζόταν ως μήνας των νεκρών και οι ζωντανοί δεν έπρεπε να προσβάλλουν τους πεθαμένους. Τις μέρες αυτές οι Αρχαίοι Έλληνες τελούσαν πένθιμες νεκρικές εορτές προς εξευμενισμό των νεκρών και των δαιμόνων. Επίσης δεν τελούσαν χαρμόσυνες εορτές ούτε γάμους, διότι πίστευαν ότι ένας εκ των συζύγων γρήγορα θα απεβίωνε. Γι αυτό το λόγο, την Μεγάλη Πέμπτη που ζύμωναν και έψηναν τις φλαούνες, έφτιαχναν και μια κουλούρα την οποία κρεμούσαν στο εικονοστάσι και την έτρωγαν την Πρωτομαγιά, ώστε να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Ακόμα οι χαροκαμένες μάνες που έχασαν παιδιά αποφεύγουν να τρώνε αγγούρια, διότι κατά αυτόν τον ανοιξιάτικον μήναν που όλα ευδοκιμούν υπέρμετρα, η μυρωδιά τους είναι τόσον ωραιοτάτη, που φτάνει μακριά ως τον ουρανό και την μυρίζονται οι πεθαμένοι, χωρίς όμως να μπορούν να τα γευτούν, για αυτό παραπονεμένοι αναθεματίζουν τη μάνα τους ως εξής: «Ανάθθεμα τη μάνα μου που τρώει τον Μάην αγγούρι, τσιαι εν επηρεν υπομονήν ναμπει ο Πρωτοϊούνης».
Ακόμα οι χαροκαμένες μάνες που έχασαν παιδιά αποφεύγουν να τρώνε αγγούρια, διότι κατά αυτόν τον ανοιξιάτικον μήναν που όλα ευδοκιμούν υπέρμετρα, η μυρωδιά τους είναι τόσον ωραιοτάτη, που φτάνει μακριά ως τον ουρανό και την μυρίζονται οι πεθαμένοι, χωρίς όμως να μπορούν να τα γευτούν, για αυτό παραπονεμένοι αναθεματίζουν τη μάνα τους ως εξής: «Ανάθθεμα τη μάνα μου που τρώει τον Μάην αγγούρι, τσιαι εν επηρεν υπομονήν ναμπει ο Πρωτοϊούνης».
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΝΙΟΥ
Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα
Κι ο Ιούνης με τα μήλα
και ονομάζεται πρωτογιούνης έχοντας τη σημασία του προαγωγού, δηλαδή του πρώτου καλοκαιρινού μήνα.
Κατά την νύχτα της 6ης του μηνός Ιουνίου στον ουρανό εμφανίζεται ο αστερισμός της Οπλιάς, ή κατά άλλους Πλειάς, ή με τη σημερινή ορολογία, της Πούλιας. Μέχρι αυτής της ημερομηνίας πρέπει οι άνθρωποι να θερίσουν τα σπαρτά τους, ειδάλλως αν η Οπλειά τα ιδεί αυτά θα κασιάσουν και δεν θα θερίζονται εύκολα.
Ο αστερισμός της Πλειάς θεωρείται από τους γεωργούς και τους ποιμένες ως πολύ σημαντικός, διότι από την κίνηση του στον ουρανό προσδιορίζουν επ ακριβώς την ώρα κατά την διάρκεια της νύχτας.
Οι Πλειάδες κατά τη μυθολογία ήταν εφτά όπως και τα αστέρια του αστερισμού και ήταν κόρες του τιτάνα Άτλαντα και την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες εμπνεύσθηκαν από τον ομώνυμο αστερισμό, που στα νεότερα χρόνια έγινε γνωστός σαν Πούλια. Θεωρούνταν θεότητες των βουνών, και από την ένωση τους με το Δία, τον Ποσειδώνα και τον Άρη γεννήθηκαν θεοί και ήρωες.
Σχετικά πως οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, η μυθολογία αναφέρει ότι ο γίγαντας Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε και τις καταδίωξε θέλοντας να τις κάνει δικές του, οπότε οι Πλειάδες μετά από πέντε χρόνια κατατρεγμού, κατέφυγαν στο Δία που τις έκαμε αστερισμό για να τις γλιτώσει. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες που προπορεύονται μπροστά του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν.
Ο αστερισμός των Πλειάδων χρησίμευε για τον καθορισμό των εποχών στην αρχαιότητα, γιατί η εμφάνισή του στην ανατολή γινόταν τέλη Μαΐου και ανήγγελλε την είσοδο του καλοκαιριού, ενώ η δύση του που προμήνυε την αρχή του χειμώνα. Θεωρείται ακόμη ως αστερισμός της αγάπης καθώς λέει και το δύστυχο:
Έτην Οπλιά π ανέφανε
τα άστρη της είναι εξι,
όποιος αγάπην αγαπά
να πάει να θκιαλέξει
Στις 24 του μήνα γιορτάζεται από την εκκλησια η μέρα του Αϊ Γιανιού του Λαμπροφόρου, ημέρα κατά την οποία γεννήθηκε ο Πρόδρομος Ιωάννης ο Βαπτιστής. Την νύχταν της παραμονής ο κόσμος συνήθιζε να ανάβει λαμπρατσιές μπροστά από τις πόρτες των οικιών τους, και οι νέοι περιδιάβαιναν τους δρόμους πηδώντας πάνω από αυτές τραγουδώντας:
Ψύλλοι, ψύλοι φύετε
τσιαί κορκοί ψοφήστε
γιατί ο Άης Γιάννης έρκεται
με την γεροματσούκαν
τσιαι ο Άης Πρόδρομος έρκεται
με το κονταροξύλιν
Και όταν η φωτιά ημέρευε και πήγαινε να σβήσει, από αυτήν άνωθεν διασκέλιζαν οι γυναίκες και οι γέροντες.
Το πήδημα της φωτιάς, δεν είναι μόνο έθιμο της Κύπρου, αλλά και όλου του Ελληνισμού, καθώς και άλλων μή Χριστιανικών λαών. Η 6η Οικουμενική σύνοδος το θεώρησε ως αντιβαίνων την Ορθόδοξη θρησκεία και το απαγόρευσε θέτοντας ως τιμωρία τον αφορισμό όσων πολιτών και την καθαίρεση όσων κληρικών δεν εσυμμορφούντο, χωρίς όμως να επιτύχουν την εξάλειψη του. Το εθιμο εξακολουθούσε στα Κυπριακά χωριά και πόλεις ακόμη μέχρι πρώτινων λίγων δεκαετιών, οπότε με την απότομη ανάπτυξη του πολιτισμού και τον εύκολο πλουτισμό και την ευμάρεια, αφέθηκε να εκλείψει.
Στο τέλος του μήνα στις φωτιές του Αϊ Γιαννιού, ριχνόταν για να καεί το παραδοσιακό λουλούδινο στεφάνι το οποίο οι νοικοκυραίοι κρέμαζαν στα ανώγια των θυρών τους την 1η του Μάη.
Ακόμα την παραμονή τα Αϊ Γιανιού γινόταν η αναβίωση του Κλήδονα ενός εθίμου κατά το οποίον ελάμβανε χώρα μια λαϊκή μαντική διαδικασία σύμφωνα με την οποία
οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα σπίτι όπου μια από αυτές της οποίας και οι δύο γονείς ήταν εν ζωή, αναλάμβανε να φέρει το αμίλητο νερό, δηλαδή εν όσο το κουβαλούσε από το πηγάδι δεν έπρεπε να ομιλεί, αλλά να τηρεί απόλυτη σιωπή. Γι αυτό συνήθιζαν να το κουβαλούν τη νύχτα ώστε να μην συναπαντούν κάποιο γνωστό που θα τις χαιρετούσε. Ακολούθως το άδειαζαν σε ένα πήλινο δοχείο στο οποίο η κάθε κοπέλα έριχνε κάποιο προσωπικό πολύτιμο αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο Κλήδονας δηλαδή το πήλινο δοχείο, σκεπαζόταν με κόκκινο ύφασμα και κλειδωνόταν ώστε να μην ανοιχτεί από κανένα και παρέμενε όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων για να ξεστριστεί, δηλαδή υπό το φως των αστεριών και του φεγγαριού να αποχτήσει μαγικές ιδιότητες, ενώ οι κοπέλες πριν κοιμηθούν μελετούσαν τα παρακάτω λόγια:
Ριξε το βλέμμα σου φεγγάρι μου στο σκοτάδι απόψε σε καλώ,
για να σκορπίσεις το φως σου πάνω σε τούτο το νερό
Ξορκισμένο να ναι από κακό, κι ευλογημένο μόνο με το καλό.
Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια έχει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει.
Το άνοιγμα του κλήδονα γινότανι το πρωί που έβγαινει ο ήλιος. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή οι κοπέλες βλέπουν στα όνειρα τους τον μελλοντικό τους σύζυγο.
Το φεγγαρόνερο που φτιαχνόταν από το αμίλητο νερό το χρησιμοποιούσαν κατά παντός μαγικού καιρού. Ξέπλεναν τα σώματα των νεογνών, έπλεναν όλο το σπίτι ώστε να μην τους πιάνει το μάτι και η γρουσουζιά, ακόμα δια του ραντίσματος να ψοφούν οι ψύλλοι και οι κορκοί, και τέλος οι πεφωτισμένες έβαζαν φεγγαρόνερο σ' ένα δοχείο κι άναβαν γύρω του κεριά, ώστε να δουν οράματα και τα μελλούμενα.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΥ
Στις 17 του μηνός που γιορτάζει η Αγία Μαρίνα, αρχίζουν να ωριμάζουν τα σταφύλια, αφού αυτή την ημέρα μελανίζουν οι πρώτες ρόγες στα τσαμπιά.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
«Δοξασίαι του καθ΄ ημάς και άλλων λαών, λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού, θεμελιουμένων εις προλήψεις περί επήρειας των ουρανίων σωμάτων επι της ατμοσφαίρας της γης».
Ο Αύγουστος στην Κυπριακή διάλεκτο καλείται Άουστος. Οι πρώτες τρεις ημέρες είναι αποφράδες και καλούνται κακαουσκιές, ή κατ ευφημισμό καλαουσκιές. Οι παλιοί Κύπριοι νόμιζαν ότι μια ώρα εξ αυτών των ημερών ήταν κακή, επειδή όμως δεν γνώριζαν ποια, προς αποφυγήν δεινών απέφευγαν να κάνουν εργασίες εκτός από τις απαραίτητες όπως πλύσιμο ,ζύμωμα και λούσιμο, διότι πίστευαν ότι δεν θα είχαν αίσιον τέλος. Περί του λόγου το αληθές επί τούτου, διηγούνται μιαν ιστορία ότι μια γυναίκα που δοκίμασε να πλύνει τα ασπρόρουχα της, δεν τα κατάφερε γιατι η αλουσίβα που χρησιμοποίησε για το πλήμμα μετετράπηκε σε αίμα. Μιας άλλης γυναίκας δεν ψήνονταν τα ψωμιά στον φούρνο αν και ο φούρνος ήταν κανονικά πυρωμένος.
Κατά τον μήνα αυτόν οι άνθρωποι προσδιορίζουν τον καιρό του επομένου έτους, διαβάζοντας και αναλύοντας τα μηναλλάγια (εκ της λέξεως μήνας και της βυζαντινής αλλάγιον) παρακολουθώντας τις αλλαγές της ατμοσφαιρικής κατάστασης των ημερών του μήνα τούτου.
Κατά την έκτην νύκτα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, τας μεσονυκτίους ώρας ανοίγει ο ουρανός και για απειροελάχιστη ώρα φαίνεται ο Χριστός να κάθεται στο θρόνο περεστοιχιζόμενος υπό αγγέλων ενώ γύρω του ο ουρανός διαχέεται υπό άπλετου φωτός. Αν κάποιος θνητός εκείνη τη στιγμή καταφέρει να αντικρύσει αυτό το υπέρτατο θέαμα, μπορεί να ζητήσει από τον Ιησού Χριστό το Θεό οτιδήποτε, και αυτό θα γίνει πραγματικότης.
Την 29ην του Αυγούστου που εορτάζεται ή μνήμη της αποτομής της τιμίας κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου, πιστεύουν ότι ο ήλιος την ώρα που ανατέλλει, αναπηδά στους φωτεινούς δίσκους που τον περιβάλλουν, όπως το ίδιο αναπηδούσε και η κομμένη κεφαλή μέσα στον δίσκο που πρόσφερε ο Ηρώδης στην Σαλώμη, γι αυτό πολλοί άνθρωποι την ημέρα εκείνην σηκώνονται ενωρίς για να αντικρύσουν την ανατολή και το το θέαμα που ίσως να συμβαίνει.
Μια μακάβρια επίσης δοξασία που λέγουν ότι συμβαίνει αυτήν την ημέρα του Αυγούστου, είναι να μαντεύουν τη διάρκεια της εναπομείναντας ζωής των:
Τέλος ο Αύγουστος θεωρείται μήνας θερμός διότι τα νερά είναι θερμά και χλιαρά, κατά πως λέει και η παροιμία:
«Άουστος με τά χλιά νερά, με τα χλωρά αθάσια
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Ο Αύγουστος στην Κυπριακή διάλεκτο καλείται Άουστος. Οι πρώτες τρεις ημέρες είναι αποφράδες και καλούνται κακαουσκιές, ή κατ ευφημισμό καλαουσκιές. Οι παλιοί Κύπριοι νόμιζαν ότι μια ώρα εξ αυτών των ημερών ήταν κακή, επειδή όμως δεν γνώριζαν ποια, προς αποφυγήν δεινών απέφευγαν να κάνουν εργασίες εκτός από τις απαραίτητες όπως πλύσιμο ,ζύμωμα και λούσιμο, διότι πίστευαν ότι δεν θα είχαν αίσιον τέλος. Περί του λόγου το αληθές επί τούτου, διηγούνται μιαν ιστορία ότι μια γυναίκα που δοκίμασε να πλύνει τα ασπρόρουχα της, δεν τα κατάφερε γιατι η αλουσίβα που χρησιμοποίησε για το πλήμμα μετετράπηκε σε αίμα. Μιας άλλης γυναίκας δεν ψήνονταν τα ψωμιά στον φούρνο αν και ο φούρνος ήταν κανονικά πυρωμένος.
Επίσης ορισμένοι που λούζονται κατά αυτές τις ημέρες, άλλοι γεμίζουν κακκάδια τα οποία δεν επουλώνονται, ή άλλους πατσαλιάζει το δέρμα τους και δεν θεραπεύεται.
Ακόμη σε ορισμένες περιοχές της Κύπρου πιστεύουν ότι αν τα μεταξωτά ρούχα μείνουν κλειστά μέσα στα σεντούκια τις ημέρες της Κακαουσκιάς, κόβουν και χαλούσιν, γι αυτό τα κρεμμούν στις κρεμμάλλες ώσπου να περάσουν οι κακές μέρες.
Σε κάποιες περιοχές θεωρούνται ως κακαουσκιές μέρες οι πρώτες εφτά μέρες.
Κατά τον μήνα αυτόν οι άνθρωποι προσδιορίζουν τον καιρό του επομένου έτους, διαβάζοντας και αναλύοντας τα μηναλλάγια (εκ της λέξεως μήνας και της βυζαντινής αλλάγιον) παρακολουθώντας τις αλλαγές της ατμοσφαιρικής κατάστασης των ημερών του μήνα τούτου.
Υπολογίζουν τις αλλαγές τοιουτοτρόπως:
«Αουστος, Aπάουστος τζιαί πάλε αρκές του Αούστου» δηλαδή η πρώτη του μήνα είναι Αουστος, ή δεύτερη Απάουστος, και η τρίτη πάλε αρκές του Αούστου». Ή τρίτη του μέρα δηλαδή, λογίζεται ως πρώτη, ή τέταρτη, ως δευτερη, η πέμπτη ώς τρίτη και ούτω καθ΄ εξής, η κάθε μία δέ, αντιπροσωπεύει και ένα μήνα κατά σειράν. Δηλαδή η πρώτη Τρίτη είναι Αύγουστος, ή δεύτερη Τετάρτη είναι ο Σεπτέμβριος κλπ., μέχρι τις 14 του μήνα παραμονής της Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, η οποία αντιπροσωπεύει τον Ιούλιον.
Αν κατά την προσδιορισθείσαν ημέραν εκάστου μηνός παρατηρηθούν νέφη, προμαντεύονται ότι ο μήνας εκείνος θα είναι δροσερός και βροχερός.
Αν κατά την προσδιορισθείσαν ημέραν ο ουρανός είναι ανέφελος και επικρατεί καλοκαιρία, προμαντεύεται, ότι ο μήνας εκείνος θα είναι ξηρος και άνομβρος.
Κατά την έκτην νύκτα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, τας μεσονυκτίους ώρας ανοίγει ο ουρανός και για απειροελάχιστη ώρα φαίνεται ο Χριστός να κάθεται στο θρόνο περεστοιχιζόμενος υπό αγγέλων ενώ γύρω του ο ουρανός διαχέεται υπό άπλετου φωτός. Αν κάποιος θνητός εκείνη τη στιγμή καταφέρει να αντικρύσει αυτό το υπέρτατο θέαμα, μπορεί να ζητήσει από τον Ιησού Χριστό το Θεό οτιδήποτε, και αυτό θα γίνει πραγματικότης.
Λέγουν οι παλαιότεροι ότι μια γυναίκα που αντίκρισε το θαύμα την ώρα που εσυνέβαινε, στη βιασύνη της μπέρδεψε τα λόγια της και αντί να ζητήσει «σιήλιες σιηλιάες» υπονοώντας χίλιες χιλιάδες λίρες, είπε «σιήλιες σιηλιάες σιύλλους», δηλαδή χίλιες χιλιάδες σκύλους και την επαύριον το ξημέρωμα, βρήκε την αυλή της γεμάτη με χίλιες χιλιάδες σκύλους «σιήλιες σιηλιάες σιύλλους».
Έχουν να πουν οι άνθρωποι, ότι τη μεταμόρφωση του Σωτήρος επί του όρους Θαβώρ, ή τον τρόπον με τον οποίον την δευτέρα παρουσία θα έλθει και πάλιν στη γη κρίναι ζώντας και νεκρούς ο Χριστός, συμβολίζεται δια αυτού του συμβάντος, και αυτό το γεγονός, ονομάζεται «πλατάνιν»
Την ίδιαν ημέρα αυτού του θαύματος που λαμβάνει χώραν, σε διάφορα χωριά της Πάφου ωριμάζουν τα πρώτα σταφύλια, και οι ιδιοκτήτες πριν τα δοκιμάσουν ή τα γευτούν, τα μεταφέρουν μέσα σε καλάθια στους ναούς για να αγιασθούν και να ευλογηθούν και να διανεμηθούν στους πιστούς όπως γίνεται και με τα κόλλυβα.
Την 29ην του Αυγούστου που εορτάζεται ή μνήμη της αποτομής της τιμίας κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου, πιστεύουν ότι ο ήλιος την ώρα που ανατέλλει, αναπηδά στους φωτεινούς δίσκους που τον περιβάλλουν, όπως το ίδιο αναπηδούσε και η κομμένη κεφαλή μέσα στον δίσκο που πρόσφερε ο Ηρώδης στην Σαλώμη, γι αυτό πολλοί άνθρωποι την ημέρα εκείνην σηκώνονται ενωρίς για να αντικρύσουν την ανατολή και το το θέαμα που ίσως να συμβαίνει.
Σε διάφορα χωριά επίσης την ημέρα της αποκεφάλισης, αν κόψουν κρεμμύδι, το κόβουν πλαγίως ή από την ουρά, προς αποφυγήν αποκεφαλίσεως του κρεμμυδιού, τιμώντας έτσι την μνήμην της αποκεφαλίσεως του Βαπτιστού Ιωάννου.
Μια μακάβρια επίσης δοξασία που λέγουν ότι συμβαίνει αυτήν την ημέρα του Αυγούστου, είναι να μαντεύουν τη διάρκεια της εναπομείναντας ζωής των:
«Άμα ανατείλει ο ήλιος και πριν υψωθεί στον ορίζοντα, ίστανται βλέποντες προς δυσμάς έχοντες τον ήλιον εκ των όπισθεν. Άν η σκιά του σώματος των σχηματισθεί ακέφαλος, πιστεύουσιν ότι θα αποθάνωσιν εντός του έτους».
Τέλος ο Αύγουστος θεωρείται μήνας θερμός διότι τα νερά είναι θερμά και χλιαρά, κατά πως λέει και η παροιμία:
«Άουστος με τά χλιά νερά, με τα χλωρά αθάσια
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Ο ένατος μήνας του έτους καλείται από τους Κυπρίους Σεπτέμβρης και κατ’ αυτόν οι κάτοικοι της υπαίθρου τηρούν τα έθιμα με περισσήν προσοχή, ώστε να τους έρθουν όλα δεξιά και βοηθητικά.
Την 14ην τελείται ή εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, ημέρα κατά την οποίαν οι γυναίκες της υπαίθρου παίρνουν στις εκκλησίες δέσμες βασιλιτζιάς που έχουν φυτεύσει και καλλιεργήσει οι ίδιες για να τελεστεί ο αγιασμός της Υψώσεως.
Ακόμα στις 14 Σεπτεμβρίου του Τιμίου Σταυρού, οι γυναίκες βάζουν λίγο από το σπόρο σε ένα πήλινο πιάτο, το πηγαίνουν στην εκκλησία και το αφήνουν δεξιά της Ωραίας Πύλης για να το ευλογήσει ο παπάς και τον οποίο σπόρο ύστερα, σμίγουν και ανακατεύουν με εκείνον που θα σπείρουν την πρώτη μέρα της σποράς. Μέσα στο σακί με το σπόρο βάζουν επίσης τρεις σκελίδες σκόρδο για να μην ματιάζεται, και σπυριά από ρόδι για να γίνουν χοντροί οι σπόροι των σπαρτών σαν του ροδιού.
Ξέροντας οι άνθρωποι την επικίνδυνη επίδραση τού ματιού και επειδή πίστευαν όλοι στο μάτιασμα και υποπτεύονταν ότι μπορούσε ό καθένας να ματιάζει, την πρώτη ημέρα που πήγαινε ο γεωργός για σπορά, έφευγε νύχτα για τα χωράφια ώστε να αποφύγει τα κακά συναπαντήματα.
Θεωρείται ο Σεπτέβρης ώς μεταβατική εποχή από του θέρους εις το φθινόπωρο, μήνα κατά τον οποίο ο καιρός γίνεται ψυχρότερος και θεωρείται επικίνδυνος για την υγεία και όπου κατά τες νύκτες η διαμονή στην ύπαιθρο πρέπει να αποφεύγεται και οι άνθρωποι πρέπει να διαμένουν στες οικίες των.
Ως εκ τούτου σχηματίστηκαν οι λαϊκές ρήσεις:
«Του Σταυρού σταύρωσε τιζ' έμπα 'σσω»
Ή κατά άλλους,
«Του Σταυρού βάωσε τζι' έμπα 'σσω»
Ή ακόμα,
«Του Σταρού σταύρωσε τζι΄ έμπα έσσω βάωσε»
Δηλαδή κατά ή μετά την εορτή του Σταυρού, πρέπει να κλείνονται οι πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών διότι αρχίζει το ψύχος.
Η σελήνη του μηνός αυτού θεωρείται μετεωρολογικό φαινόμενο για την ευφορία του επόμενου έτους. Αν δηλαδή ή σελήνη των πρώτων ημερών του πρώτου τετάρτου της είναι στραμμένη προς τα πάνω και όχι τελείως νοτιοανατολικώς, και αν τα άκρα της είναι λεπτά και οξεία, τότε θεωρείται καλός οιωνός και ότι το επόμενο έτος θα είναι εύφορον υπό γεωργικής απόψεως.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Όταν το Φθινόπωρο τα φύλλα έπεφταν και τα κλαδιά των δένδρων έμεναν γυμνά, ο Οκτώβρης λυπημένος μπρος στην εικόνα του μουντού συννεφιασμένου τοπίου, περιφερόταν στη γη στεναχωρημένος. Απ’ όλα τα φυτά τα χρυσάνθεμα (οκτωβρούες) τον λυπήθηκαν και παρακάλεσαν τον Θεό να τους κάνει τη χάρη, να τα διατηρήσει ανθισμένα όλο το μήνα για να χαρεί ο Οκτώβρης. Έτσι κάθε Οκτώβρη ανθίζουν οι οκτωβρούες.
Ο Οκρώβρης λέγεται επίσης ο μήνας Αϊ Δημητριάτης αφού στις 26 μηνός γιορτάζει ο Άγιος, καθώς και Σπάρτης γιατί οι γεωργοί σπέρνουν, και Βροχάρης για τις ευεργετικές βροχές του. Τα κουκιά για να ευδοκιμήσουν πρεπει να σπέρνονται του Αγίου Λουκά στις 18 Οκτωβρίου όπως λέει η παροιμία «Τ΄Άη Λουκά σπείρε κουκιά».
Όσοι κατασκευάζουν κρασιά, ανοίγουν ανήμερα του Αγίου Δημητρίου τα βαρέλια με το νέο κρασί της χρονιάς και συνηθίζουν να πηγαίνουν λίγο από αυτό στην εκκλησία για να το ευλογήσει ο ιερέας.
Τον Οκτώβρη συμπληρώνεται το όργωμα και η σπορά των χωραφιών καθώς και το φύτεμα των χειμωνιάτικων λαχανικών, και η προετοιμασία για τον ερχόμενο χειμώνα.
Ξέροντας οι άνθρωποι την επικίνδυνη επίδραση τού ματιού και επειδή πίστευαν όλοι στο μάτιασμα και υποπτεύονταν ότι μπορούσε ό καθένας να ματιάζει, την πρώτη ημέρα που πήγαινε ο γεωργός για σπορά, έφευγε νύχτα για τα χωράφια ώστε να αποφύγει τα κακά συναπαντήματα.
Οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα κονάκια τους για τον χειμώνα που έρχεται. Αλλάζουν τις καλοκαιρινές κουρτίνες μα τις χειμωνιάτικες και αντικαθιστούν τα καλοκαιρινά ρούχα και σκεπάσματα μέσα στα αρμάρια τους με αυτά του χειμώνα
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Τον ονομάζουν επίσης Βροχάρη για τις πολλές βροχές του, Ανακατωμένο για τις ακατάστατες καιρικές συνθήκες του, αλλά και Χαμένο από το χάσιμο των ημερών του, αφού είναι σε διάρκεια οι μικρότερες του έτους, ενώ οι νύχτες του από τις μεγαλύτερες.
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι μετά τη δύση του αστερισμού της Πούλιας στις 3 Νοεμβρίου, αρχινούσε η επιδείνωση του καιρού και το τέλος των θαλασσινών ταξιδιών, λόγω των ισχυρών ανέμων.
Ο Νοέμβριος ονομάζεται από τον λαό και «Σποριάς», επειδή είναι κυρίως ο μήνας της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. Τον ονομάζουν όμως και «Μεσοσπορίτη», επειδή πολλοί χωρικοί βρίσκονται στη μέση της σποράς, με σπαρμένα τα μισά χωράφια τους, έχοντας αρχίσει από τον Οκτώβριο-που και αυτός ονομάζεται Σποριάς.
Ο Νοέμβριος ονομάζεται από τον λαό και «Σποριάς», επειδή είναι κυρίως ο μήνας της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. Τον ονομάζουν όμως και «Μεσοσπορίτη», επειδή πολλοί χωρικοί βρίσκονται στη μέση της σποράς, με σπαρμένα τα μισά χωράφια τους, έχοντας αρχίσει από τον Οκτώβριο-που και αυτός ονομάζεται Σποριάς.
Το Νοέμβριο οι ελιές ωριμάζουν και μαυρίζουν, οπότε οι αγρότες αρχίζουν τη συγκομιδή τους. Παλιότερα οι άντρες ανέβαιναν πάνω στα δέντρα και χτυπούσαν με τη βάκλα -ένα ξύλινο ραβδί- τα κλαδιά με τέχνη ώστε να μην πληγώνουν τα κλαριά.
Την τρίτη ημέρα του μηνός εορτάζεται ο Άγιος Γεώργιος ο νέος, ο επιλεγόμενος Αης Γιώρκης τού Σπόρου, διότι από αυτήν την ημέρα ξεκινά η σπορά των δημητριακών.
Η παροιμία αναφέρει, «Χωράφιν του Νιόβρη, πελλόν τσι αν τόβρεις» θέλοντας να πει ότι πριν τελειώσει ο μήνας δεν θα πρεπει να έχει χωράφι άσπαρτο.
Των Ταξιαρχών 8 Νοεμβρίου, οι χωρικοί απέφευγαν να αφήνουν τα βράδια τα λασπωμένα παπούτσια τους στο κατώφλι του σπιτιού, μην τα δει ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και τους πάρει τη ψυχή, διότι παραδώσεις που σώζονται, λένε ότι
«ο Άη Νικόλας ήταν για τις ψυχές πρώτα, να τις παίρνει. Αλλά ο Άη Νικόλας πονούσε να τις παίρνει και ο Θεός έβαλε τον Αρχάγγελο Μιχάλη. Είχανε στείλει τον Άη Νικόλα να πάρει την ψυχή ενός νέου. Εκείνος όμως εσυμπονούσε και πήρε την ψυχή μιανού γερόντου αντίς του νέου. Για αυτό ο Θεός τον έβγαλε απ'τη θέση και έβαλε το Μιχάλη που ήτανε πιο σκληρός». Επίσης οι γριές νηστεύουν στη χάρη του Αρχαγγέλου που παίρνει τις ψυχές για να τους πάρει εύκολα την δική τους και να μην παιδευτούν όταν είναι να πεθάνουν.
Στις 11 Νοεμβρίου γιορτάζει ο Άγιος Μηνάς που από την παρετυμολογία του ονόματός του Μηνάς-μηνώ (παραγγέλνω)-φανερώνω, θεωρείται ο άγιος που φανερώνει τα κλοπιμαία και τα απολεσθέντα. Θεωρείται από το λαό ο μηνυτής της αδικίας και φανερωτής των χαμένων και κλοπιμαίων «Ο Άγιος Μηνάς «εμήνυσε». Οι βοσκοί επικαλούνται το όνομά του για τα χαμένα ζώα τους και στην αγιογραφία παρουσιάζεται σαν καβαλάρης που καταδιώκει το κακό και την αδικία.
Κατά την 14 ήμέραν του μήνα εορτάζεται ή μνήμη του Αγίου Φιλίππου. Επειδή ή ημέρα είναι της απόκρεως και μετά από αυτήν αρχίζει η νηστεία των Χριστουγέννων, συνηθιζόταν τις παλαιότερες εποχές να σταματούν να γίνονται αρραβώνες και γάμοι.
Η Κυπριακή παροιμία αλλά και η Κυριάκου Πελαγία στο Κυπριακό τραγούδι, λένε
«Τ Άη Φιλίππου θκιάβηκε τσιαι ο τσιαιρός περνά, η Μαρικού αρμάστηκεν τσι εγιώ ακόμα να…»
Για να περιπαίξουν οι παντρεμένοι τους σκάπουλλους, όταν τους συναντούσαν τους έλεγαν,
«Τ' Αϊ Φιλίππου δκιάβηκεν, σφόγγα τά σιηλούθκια σου» και του έδειχναν ότι είχε κάτι στα χείλη, οπότε αυτός ασυνείδητα έφερνε το χέρι του για να σκουπιστεί. Ήθελαν τοιουτοτρόπως να του υποδείξουν ότι έμεινε άγαμος και αυτόν τον χρόνο, έτσι δεν είχε γυναικά να τον περιποιηθεί.
Ο Άη Φίλιππος ήταν ένας φτωχός γεωργός που ολημερις δούλευε στο χωράφι του. Εκείνη την ημέρα που γύρισε στο σπίτι του, έσφαξε το μοναδικό του βόδι και μοίρασε το κρέας στους χωριανούς του για να αποκρέψουν όπως επιβάλλουν τα έθιμα πριν τα Χριστούγεννα. Το πρωί όμως που σηκώθηκε βρήκε το βόδι του ζωντανό από θαύμα του Θεού. Επειδή λοιπόν ήταν τόσο πολύ αγαθός, όταν πέθανε άγιασε. Από εκείνη την ημέρα γιορτάζεται η γιορτή του και από εκείνη την ημέρα ξεκινά η 40ήμερη νηστεία για τα Χριστούγεννα.
Το όνομα Ανδρέας προέρχεται από τη λέξη ανδρείος - αντρείος, αντρειεύομαι. Στις 30 Νοεμβρίου του Αγίου Ανδρέα, πίστευαν ότι τη μέρα αυτή αρχίζει το κρύο να αντρειεύει και να δυναμώνει. Πίστευαν ακόμα ότι η νύχτα αντρειεύεται, δηλαδή μεγαλώνει.
ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Είναι ο μήνας των Χριστουγέννων και της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς. Κατά την παράδοση, εάν σημειωθεί στις μέρες του αναβροχιά, τότε ο νέος χρόνος θα είναι βροχερός κατά πως λέγει η παροιμία, «χαρά στα Γέννα τα στεγνά τα Φώτα τα βρεγμένα».
Τον Δεκέμβριο σφάζουν χοίρους και κάμνουν λουκάνικα, λούντζες, ζαλατίνες, τσιρίγγες κλπ. τα οποία φυλάουν σε μικρές κούμνες μέσα στην ίδια μίλλαν του χοίρου.
Τις γιορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου οι χριστιανοί τις καλούσαν Νικολοβάρβαρα και κατά τη λαογραφία έλεγαν «Τα Νικολοβάρβαρα και οι τοίχοι χάρβαλα», επειδή λόγω των άφθονων βροχών αυτών των τριών ημερών οι τοίχοι των σπιτιών κινδύνευαν να πέσουν. Ο λαός έλεγε σαν παροιμία, "Απ τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει κι ο χειμώνας".
Τον Δεκέμβριο σφάζουν χοίρους και κάμνουν λουκάνικα, λούντζες, ζαλατίνες, τσιρίγγες κλπ. τα οποία φυλάουν σε μικρές κούμνες μέσα στην ίδια μίλλαν του χοίρου.
Τις γιορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου οι χριστιανοί τις καλούσαν Νικολοβάρβαρα και κατά τη λαογραφία έλεγαν «Τα Νικολοβάρβαρα και οι τοίχοι χάρβαλα», επειδή λόγω των άφθονων βροχών αυτών των τριών ημερών οι τοίχοι των σπιτιών κινδύνευαν να πέσουν. Ο λαός έλεγε σαν παροιμία, "Απ τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει κι ο χειμώνας".
Η αγία Βαρβάρα που γιορτάζει στις 4 Δεκεμβρίου, θεωρείται προστάτης των παιδιών από την ευλογιά και τις άλλες εξανθηματικές αρρώστιες. Σε ορισμένα μέρη συνήθιζαν την ημέρα της γιορτής της, καθώς και σε περίοδο επιδημίας, να κάνουν μελόπιτες και να τις αφήνουν σε σταυροδρόμια, ώστε αν έρθει η αρρώστια να είναι γλυκιά και ήπιας μορφής.
Στες 5 Δεκεμβρίου, γιορτάζουμε τον Άγιο Σάββα, και η παροιμία λέει, "Η Αγιά Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Άη-Σάββας σαβανώνει κι ο Άη-Νικόλας παραχώνει." Θέλοντας να πει ότι ο Άη Σάββας από την μια σαβανώνει τους νεκρούς και τους ετοιμάζει για τον κάτω κόσμο, ενώ, από την άλλη, προσπαθεί να απομακρύνει το θάνατο από τους ζωντανούς, ως άγιος προστάτης και θεραπευτής. Αυτή τη μέρα σε μερικές περιοχές, συνηθίζουν να φτιάχνουν φάβα στη μνήμη του, κι όπως λέει μια λαϊκή παροιμία: "Του Άη-Σάββα, τρώνε φάβα!"
Κάθε 6 Δεκεμβρίου γιορτάζουμε τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, τον Άγιο της γης και του πελάγου, που φέρνει βροχές στα βουνά και φουρτούνες στα πελάγη, διότι ο Άγιος Νικόλας πέρα από άρχοντας της θάλασσας, είναι και του χειμώνα. Γι αυτό, συνήθως τη μέρα της μεγάλης γιορτής του, φέρνει βροχές στη Κύπρο, φέρνει και το Χειμώνα.
Στην αρχαιότητα ο Δεκεβρης ήταν αφιερωμένος στον θαλασσινό Θεό Πωσειδωνα που με την Τρίαινά του, το σύμβολο της δυνάμεως και εξουσίας, συντάρασσε τις θάλασσες και προκαλούσε μεγάλες τρικυμίες όταν θύμωνε, γεγονός που φοβούνταν ιδιαίτερα για τα ταξίδια τους οι ναυτικοί. Τον αρχαίο Θεό που όριζε τη θάλασσα, στη Χριστιανική πίστη του λαού, αντικατέστησε ο Άγιος Νικόλαος. Για να τον εξευμενίσουν ρίχνουν στα τρικυμισμένα νερά λάδι από το καντήλι του Αγίου, κόλλυβα από αυτά που στέλνουν στην εκκλησία την ημέρα της γιορτής του, ψίχουλα, άρτο ή και μια μικρή εικόνα του. Τα σκορπούν στη θάλασσα και λέγουν Αϊ Νικόλα μου, και πάψε την οργή σου και αμέσως παύει η τρικυμιά.
Μία ναυτική δοξαστική ιστορία από τη θαλασσινή Μάνη, αναφέρει ότι τα παλιά χρόνια
τα καράβια και τα καΐκια ταξίδευαν μόνο σε γαληνεμένη θάλασσα γιατι ήταν χωρίς τιμόνι .
Τη γραμμή από το Διακόφτι στα Βάτικα απέναντι, την έκανε ένας περάτης, άγνωστος. Κάθε φορά όμως που σηκωνόταν τρικυμία το καράβι, χωρίς τιμόνι, τσακιζόταν στους βράχους και οι άνθρωποι πνίγονταν. Ο περάτης όμως δεν πάθαινε τίποτε και κάθε φορά παρουσιαζόταν με νέο καράβι. Ήταν δαίμονας που χαιρόταν για το κακό των ανθρώπων.
Ώσπου κάποτε μπήκε επιβάτης και ένας γεράκος με άσπρα μαλλιά και γένια. Κρατούσε στο χέρι του ένα παράξενο ξύλο, που πλάταινε προς τα κάτω. Το καΐκι συνάντησε πάλι τρικυμία, οπότε ο γεράκος τρέχει και στερεώνει το ξύλο του στο πίσω μέρος, το κρατάει γερά -ήταν το πρώτο τιμόνι- και κυβέρνησε το πλοίο, ώστε να μην τσακιστεί στα βράχια. Οι άνθρωποι σώθηκαν, κι ο περάτης, από το κακό του έσκασε και χάθηκε. Την ίδια ώρα χάθηκε και ο γεράκος που ήταν ο άγιος Νικόλαος και νίκησε το δαίμονα, μαθαίνοντας και στους ναυτικούς το τιμόνι.»
Ο μήνας Δεκέμβριος και Γιορτινός λόγω των πολλών εορτών, Αϊ-Νικολιάτης, Χριστουγεννιάτης, κλπ. Άλλες γιορτινές μέρες, έχει τη Γέννηση του Χριστού στις 25, του Εμμανουήλ στις 26, του Αγίου Στεφάνου στις 27.
Ο άγιος Ελευθέριος (15 Δεκεμβρίου) τιμάται με αργία από τις έγκυες γυναίκες, για να τους χαρίζει «καλή λευτεριά». Για τον ίδιο λόγο τον τιμούσαν και οι μαμές, οι οποίες πηγαίνοντας στις ετοιμόγεννες, κρατούσαν για βοήθεια ένα εικόνισμα του αγίου.
k.tapakoudes@cytanet.com.cy
